Woningcorporaties hebben verschillende mogelijkheden om sturing te geven aan een warmtenet dat sociale huurwoningen voorziet van betaalbare, betrouwbare en duurzame warmte. Dat blijkt uit een recent webinar van Atriensis over de governance van warmtenetten, waaraan onder andere Firan, BNG Bank en HVC een bijdrage leverden.
Er zijn verschillende modellen om duurzame warmtenetten te ontwikkelen, realiseren en exploiteren. Daarbij is altijd een goede combinatie nodig van de bron, het netwerk en de aflevering. Hoe vinden woningcorporaties in samenwerking met gemeenten de juiste (publieke en/of private) partners om de warmteketen te organiseren? Hoe worden de maatschappelijke waarden die voor de sociale huursector zo belangrijk zijn – zoals de betaalbaarheid voor bewoners – daarbij goed geborgd? Over deze vraagstukken deelden experts op 20 mei 2021 tijdens een webinar van Atriensis de actuele inzichten en ervaringen.
De drie belangrijkste adviezen
De presentaties en discussies tijdens het webinar geven woningcorporaties (en andere publieke partijen in de warmtetransitie, zoals gemeenten en waterschappen) handvatten om richting te geven aan de governance van warmtenetten. De drie belangrijkste adviezen.
1. Kijk naar de verschillende opties voor (publiek-private) samenwerking
Dyon Noy van Atriensis, adviesbureau voor woningcorporaties en andere partijen in de sociale huursector, benadrukt het belang van een scherpe visie op de rollen van verschillende partijen die zijn betrokken bij een nieuw warmtenet. “De toekomstige Warmtewet 2.0 focust op warmtebedrijven met een integrale verantwoordelijkheid voor de bron, het transport, de distributie en de levering van warmte. Het model geeft ook ruimte aan warmtenetten met een open infrastructuur, ook al is een warmtebedrijf integraal verantwoordelijk.”
Er zijn dan diverse samenwerkingsmodellen mogelijk: met een of meerdere marktpartijen (zoals energiebedrijven) en een publieke organisatie (zoals een warmtenetwerkbedrijf). Caspar Boendermaker van BNG Bank adviseert de deelnemers aan het webinar om in ieder geval het transport en de distributie van warmte in handen te geven van één partij.
Infraspecialist Firan is voorstander van een wet die ruimte geeft aan verschillende manieren van samenwerking, gebaseerd op warmte-oplossingen met onafhankelijk netbeheer. André Meijer van Firan: “Open warmte-infrastructuren sluiten goed aan bij de maatschappelijke missie van woningcorporaties. De aanpak maakt namelijk een diversiteit aan bronnen en gebruikers mogelijk, wat de duurzaamheid en betaalbaarheid ten goede komt. De samenwerking met een publieke partner zoals een warmtenetwerkbedrijf zorgt daarnaast voor politiek en maatschappelijk draagvlak.”
Voorbeelden van samenwerking in de lokale warmteketen
- In Zaanstad beheert Warmtenetwerk Zaanstad B.V., dat is opgericht door Firan, de gemeente Zaanstad en het Participatiefonds Duurzame Economie Noord-Holland (PDENH), het netwerk voor de distributie en het transport van de warmte. ENGIE is aangehaakt als warmteleverancier en Bio Forte is als producent van lokale biomassa de eerste bron.
- Warmtenetwerk Didam B.V. is een samenwerking tussen de gemeente Montferland en infraspecialist Firan, dat zorgt voor de aanleg, de exploitatie en het beheer van het warmtenet voor corporatiewoningen in de Bloemenbuurt in Didam. Warmtenetwerk Didam werkt samen met De Graeflander voor de levering en facturatie van de warmte aan de corporatiewoningen.
- Het warmtenet in Hengelo is uitgeroepen tot het meest innovatieve warmtenet van Nederland. Warmtenetwerk Hengelo (een samenwerking tussen Firan en de gemeente) is daar verantwoordelijk voor de aanleg en exploitatie van het warmtenet. Warmtebedrijf Hengelo (een samenwerking tussen Ennatuurlijk en de gemeente) zorgt voor de levering van de duurzame warmte aan huishoudens en ondernemingen.
Open warmtenetten met onafhankelijk netbeheer
Firan ontwikkelt, realiseert en exploiteert de infrastructuren voor warmte, koude, stoom, duurzame gassen, zonnestroom, windenergie en CO2. We ontwerpen, realiseren, financieren, beheren en onderhouden warmtenetten en andere energie-infrastructuren die klaar zijn voor de wereld van vandaag en morgen.
Samen met partners organiseren we de volledige warmteketen om warmte (en koude) van lokaal beschikbare bronnen slim te benutten. Als specialist in infra voor nieuwe energie versnellen we initiatieven om tot lokale warmte-oplossingen te komen. Indien gewenst nemen we ook de ontwikkeling van het gehele warmteconcept uit handen.
Firan staat voor warmtenetten met onafhankelijk netbeheer die open staan voor uiteenlopende leveranciers, bronnen en gebruikers. Daarmee zorgen we voor de optimale inzet van duurzame bronnen, tegen de laagste maatschappelijke kosten en met transparante prijzen voor afnemers.
In onze projecten werken we op uiteenlopende manieren samen met publieke en private partners – van gemeenten en woningcorporaties tot energiecoöperaties, waterschappen en tuinbouwbedrijven.
2. Denk in mogelijkheden in plaats van (wettelijke) beperkingen
Laten we vooral kijken hoe we steeds meer vernieuwende initiatieven voor aardgasvrij wonen mogelijk maken, en gebruik maken van de ruimte die de Warmtewet 2.0 daarvoor geeft, zegt Meijer in een tweegesprek met Arjan ten Elshof van HVC. “We zien al dat er steeds meer open warmtenetten worden gerealiseerd, zoals in Zaanstad. Daarnaast neemt het aantal coöperatieve initiatieven toe, en gaan er allerlei vernieuwende projecten van start, zoals in Lingewaard en andere Proeftuinen Aardgasvrije Wijken. Naar onze mening moet de toekomstige Warmtewet 2.0 hieraan ruim baan geven. Juist in deze fase van de warmtetransitie hebben we alle duurzame initiatieven namelijk hard nodig. Diversiteit in de warmteketen faciliteert meer marktwerking, meer innovatie, meer maatschappelijke betrokkenheid en meer keuzevrijheid voor gemeenten en burgers.”
De verduurzaming van de miljoenen corporatiewoningen is een enorme opgave, waarvoor geen one size fits all aanpak is. “Onze ervaringen met projecten in heel Nederland hebben geleerd dat de ontwikkeling van lokale warmte-infrastructuren altijd maatwerk is. Maar er zijn steeds meer goede voorbeelden van duurzame, betrouwbare en betaalbare warmtenetten die leerervaringen opleveren voor andere woningcorporaties en gemeenten.”
3. Zoek naar een gedeeld commitment met een langetermijnperspectief
Woningcorporaties zijn een belangrijke samenwerkingspartner voor gemeenten met plannen voor een warmtenet. De aansluiting van de corporatiewoningen is doorgaans een doorslaggevende factor voor de business case voor een collectieve warmte-oplossing. Dat vraagt om een gedeeld commitment, zegt Meijer op basis van de ervaringen van Firan in onder andere Haarlem en diverse proeftuinen van het Programma Aardgasvrije Wijken.
“Het gaat erom dat gemeenten en woningcorporaties zich gezamenlijk inzetten om concrete stappen te zetten naar aardgasvrij wonen. Woningcorporaties zijn bijvoorbeeld op zoek naar een goede timing van investeringen in de overstap naar een warmtenet. De gemeente heeft dan een belangrijke regisserende rol om te komen tot een sluitende business case en een duurzame oplossing die geschikt is voor corporatiewoningen én particulier eigendom.”
Daarbij helpt het volgens Meijer om te kijken naar de potentiële waardecreatie die gepaard gaat met de realisatie van een warmtenet. “Een warmteproject kan een impuls geven aan de renovatie en verduurzaming van de bestaande bouw, wat bijdraagt aan het comfort van bewoners, de waarde van woningen en de kwaliteit van de openbare ruimte.”
Commitment van de wijk
De samenwerking met de wijk is een belangrijke succesfactor voor de realisatie van een warmtenet. Woningcorporaties staan immers voor de opgave om huurders te informeren over de veranderingen in en rond de woning, en om bewoners te overtuigen van de voordelen van de aansluiting op het warmtenet.
In verschillende steden ziet Firan dat de gemeente nauw samenwerkt met de woningcorporaties en de bewoners – huurders én eigenaren – om steeds voeling te houden met wat er speelt in de wijk.
Actieve rol in de ontwikkeling van het warmtenet
In bijvoorbeeld de Apeldoornse wijk Kerschoten werken bewoners, drie woningcorporaties, scholen, de gemeente, Waterschap Vallei en Veluwe en Firan onder de noemer Kerschoten Energieneutraal samen aan de ontwikkeling van een warmtenet voor huur- en koophuizen en utiliteitsgebouwen. In eerste instantie worden ongeveer 900 woningen en enkele schoolgebouwen op het warmtenet aangesloten. Het plan is om in 2030 de hele wijk Kerschoten – met zo’n drieduizend woningen – van stadsverwarming te voorzien.
Via een werkgroep hebben bewoners een actieve rol in de ontwikkeling van het warmtenet. De zogenoemde KEN-regisseur van de gemeente onderhoudt nauwe contacten met bewoners en begeleidt het maandelijkse overleg met de werkgroep. Verder zijn er regelmatig buurtbijeenkomsten waar de wethouder, het waterschap, de woningcorporaties en Firan in gesprek gaan met bewoners en ondernemers.
Modulaire warmte-oplossingen
Een van de learnings van Firan in de sociale huursector is dat een warmtenet met een hoge temperatuur niet op elke locatie haalbaar is, bijvoorbeeld omdat er geen geschikte warmtebron is in de buurt van een groot aantal afnemers. De modulaire warmtesystemen van Firan leveren dan de bouwstenen om wijken stapsgewijs duurzaam en CO2-neutraal te maken. De basismodule met een collectieve luchtwarmtepomp is direct inzetbaar in de bestaande bouw, en al haalbaar voor buurten met vierhonderd woningen. Het systeem is flexibel en efficiënt door te ontwikkelen tot een warmtenet dat gebruik maakt van lokale duurzame bronnen.
Een modulaire aanpak ondersteunt en vereenvoudigt daarmee de overgang naar een betrouwbare, betaalbare en duurzame warmtevoorziening. Zo werken de gemeente Montferland, woningcorporatie Plavei en Firan met het modulaire systeem aan een warmtenet voor zo’n 600 huur- en koopwoningen in de Bloemenbuurt in Didam. De 222 corporatiewoningen maken in eerste instantie gebruik van een modulair warmtesysteem met een collectieve luchtwarmtepomp. De warmte-infrastructuur in de Bloemenbuurt is door te ontwikkelen tot een grootschalig en aardgasvrij warmtenetwerk voor de gehele gemeente Montferland.
Samen met Firan aan de slag
Op de website van Firan staat een speciale pagina voor woningcorporaties, inclusief een overzicht van actuele cases uit onze praktijk. Op de themapagina over modulaire warmtesystemen vinden woningcorporaties onder andere een leaflet over de voordelen, mogelijkheden en techniek van de modulaire warmtesystemen voor sociale huurwoningen.
Firan publiceert regelmatig handreikingen voor woningcorporaties en andere spelers in de warmtetransitie over actuele issues rond warmtenetten. Zo zet onze whitepaper over publieke warmtenetten de vier stappen naar een warmtenet op een rij, en komen in onze whitepaper over de governance van warmtenetten alle aandachtspunten rond samenwerking en aanbestedingen aan bod.
Meer weten over wat wij voor u kunnen betekenen, of direct starten met een samenwerking? Neem gerust contact op.
Webinar: De rolverdeling met governance van warmtenetten
Hoe werken woningcorporaties samen met publieke en private partners aan duurzame warmtenetten? De actuele lessons learned van Atriensis en Firan kijkt u hier terug.
