Modulaire warmtesystemen stellen gemeenten en woningcorporaties in staat om snel en simpel aan de slag te gaan met het aardgasvrij maken van woningen. Hoe werkt een modulaire aanpak in de praktijk? Niek Habraken van woningcorporatie KleurrijkWonen en Detlef Meijer van Firan vertellen over de opgaven, voordelen en succesfactoren.
Om de Nederlandse en lokale klimaatdoelstellingen te realiseren is het noodzakelijk om de energietransitie te versnellen. Gemeenten, woningcorporaties en andere partijen in de warmteketen staan voor de opgave om al op korte termijn stappen te zetten om de warmtevoorziening in de bestaande bouw duurzamer te maken. Modulaire warmtesystemen maken het mogelijk om stapsgewijs te werken aan een aardgasvrije en klimaatneutrale warmtevoorziening, zoals een lokaal warmtenet met duurzame bronnen.
Een betaalbaar en betrouwbaar systeem
In onder meer Didam, Hilversum en Culemborg worden momenteel de mogelijkheden verkend om een modulair warmtesysteem van Firan in te zetten als vertrekpunt voor de toekomstige ontwikkeling van een grootschalig warmtenet.
In de wijk Voorkoop in Culemborg is inmiddels een haalbaarheidsstudie uitgevoerd, vertelt Niek Habraken, manager verduurzaming en innovatie van KleurrijkWonen, een corporatie met woningen in zes gemeenten in de regio’s Rivierenland (Gelderland) en Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (Zuid-Holland). “De afgelopen jaren hebben we veel geïnvesteerd in de verbetering en verduurzaming van onze woningvoorraad. Dat heeft ervoor gezorgd dat veel woningen nu energielabel B of C hebben. We hebben vervolgens gekeken naar verschillende oplossingen om de woningen straks aardgasvrij te maken. Een concept met een buurtwarmtepomp en een kleinschalig warmtenet is naar voren gekomen als betaalbaar en betrouwbaar systeem.”
Flexibel met lokale bronnen
“De gedachtegang achter een modulair warmtesysteem is dat we flexibele oplossingen realiseren op basis van lokale bronnen. We kunnen bijvoorbeeld in de zomer thermische energie uit oppervlaktewater via een bronnet transporteren naar een warmte-koude-opslag”, vertelt Detlef Meijer, manager business development bij Firan. Met behulp van buurtwarmtepompen wordt de warmte op 70°C aan de woningen afgeleverd, de juiste temperatuur voor ruimteverwarming en warm water. De ketels in de wijkproductiestations die worden ingezet op piekmomenten en die fungeren als back-up voorziening, maken in eerste instantie gebruik van aardgas. Op termijn wordt het aardgas vervangen door een duurzaam alternatief, zoals groen gas of waterstof.
“De modulaire warmtesystemen van Firan leveren de bouwstenen om stapsgewijs aardgas uit te faseren”, voegt Meijer toe. “Met de basismodule, die draait in een centraal wijkproductiestation met collectieve luchtwarmtepompen, wordt al een groot deel van het aardgasverbruik vervangen. Het systeem is vervolgens flexibel en efficiënt opschaalbaar tot een grootschalige voorziening, die volledig gebruik maakt van lokaal beschikbare duurzame bronnen. Denk aan restwarmte uit datacenters, aquathermie en geothermie.”
De duurzame oplossing voor nu en straks
Meer weten over hoe een modulair warmtesysteem van Firan uw woningcorporatie verder brengt? Lees de leaflet over de voordelen en onze werkwijze.
Samenwerken met huurders én eigenaren
Samen met bewoners werken de gemeente Culemborg, KleurrijkWonen en energiecoöperatie Vrijstad Energie inmiddels aan een Transitievisie Warmte voor Voorkoop. In de eerste fase maken zo’n 500 huishoudens de overstap naar een alternatief voor de gasgestookte cv-ketels die nu in de woningen worden gebruikt. Daarvan zijn ongeveer 350 woningen, verdeeld over twaalf complexen, in het bezit van KleurrijkWonen. Habraken: “We beginnen bewust in het deel van de wijk met veel corporatiewoningen, om een vliegende start te maken met de warmtetransitie in de buurt. Met het modulaire systeem werken we toe naar een warmtenet op een middelhoge temperatuur, zodat we het wooncomfort van huurders garanderen en er in eerste instantie weinig aanpassingen in de woningen nodig zijn.”
Een modulair warmtesysteem is bij uitstek geschikt voor wijken waar (nog) geen duurzame bron voor een warmtenet beschikbaar is, legt Meijer uit. “Een woningcorporatie kan dan toch al snel en simpel stappen zetten richting een aardgasvrije wijk, uitgaande van clusters van 400 tot 800 woningen en zonder dat er op gebouwniveau ingrijpende maatregelen noodzakelijk zijn. Dat scheelt tijd, kosten en overlast voor bewoners.”
Veranderen in eigen tempo
De stapsgewijze aanpak van een modulair systeem maakt de lokale warmtetransitie voor gemeenten en woningcorporaties overzichtelijk en hanteerbaar. Meijer: “Als er een grootschalig warmtenet moet worden ontwikkeld, dan is daar vaak eerst de zekerheid voor nodig dat er duizenden woningen op worden aangesloten. Met een modulair systeem kan je enkele buurten van het aardgas afhalen. Later kunnen de netten onderling worden verbonden. Daarmee ontstaat een lokaal of zelfs regionaal warmtenet dat gebruik maakt van duurzame bronnen in de omgeving. We kunnen dus nú al van start met een systeem dat de komende jaren verder doorgroeit en verduurzaamt, zonder dat je vastzit aan techniek waar je later misschien spijt van krijgt.”
“Met een modulair systeem zijn we ervan verzekerd dat bewoners er straks warm bij zitten, zonder dat er nu al veel aan de woning hoeft te worden veranderd”, zegt Habraken over de overwegingen in Voorkoop. “Ook als corporatie zijn we ontzorgd bij de introductie van een nieuw warmtesysteem: de radiatoren in de huizen blijven in gebruik en er is niet onmiddellijk extra gebouwisolatie nodig. Dat wil niet zeggen dat we isolatie niet belangrijk vinden. Maar we willen niet investeren in het warmtenet en tegelijkertijd ook in isolatie. Wij als woningcorporatie – maar ook de particuliere woningeigenaren – kunnen nu zelf het tempo van de isolatiemaatregelen bepalen.”
Draagvlak voor warmtenetten
De business case en het draagvlak voor de overstap naar aardgasvrije gebouwde omgeving zijn de grote uitdagingen voor de succesvolle inzet van een modulair warmtesysteem in de praktijk, ziet Meijer. “In de bestaande bouw hebben we vaak te maken met gespikkeld bezit. Woningcorporaties spelen een belangrijke rol in het creëren van draagvlak bij huurders. Maar hoe krijgen we de particuliere eigenaren mee? De gemeente doet hiervoor voorstellen in de Transitievisie Warmte en er zijn subsidies en andere financiële regelingen om de overgang naar alternatieven voor aardgas te stimuleren. Subsidies van het rijk en provincies zijn vaak essentieel voor een sluitende business case. Als sluitstuk van het beleid heeft de gemeente uiteindelijk ook de mogelijkheid nodig om samen met de netbeheerder het tijdstip te bepalen om het aardgasnet geheel te verwijderen.”
De publieke beeldvorming over warmtenetten is een belangrijk punt van aandacht in de communicatie met bewoners, merkt Habraken. “Bewoners zijn vaak huiverig om van het aardgas af te gaan. Als je dan ook nog eens gaat praten over collectieve oplossingen, dan merk je al snel dat stadsverwarming een negatief imago heeft. Mensen denken dat het duur is en dat ze zijn overgeleverd aan een groot energiebedrijf. Het speelveld van warmtenetten is de laatste jaren natuurlijk sterk veranderd. Naast technologische ontwikkelingen zoals de opkomst van industriële warmtepompen met een hoog rendement hebben we ook steeds meer te maken met lokale energiecoöperaties. In de gesprekken met bewoners moet je begrip en respect hebben voor de beelden die er leven. Maar ook goed en eerlijk duidelijk maken wat het kostenplaatje van de verschillende opties zijn, wat de technische mogelijkheden zijn, en wat de diverse technieken betekenen voor het ruimtegebruik en geluid in de woning. Ook de gerealiseerde CO2-reductie nemen we daarbij mee – want daar gaat het uiteindelijk natuurlijk om!”
Aardgasvrije wijk in de maak
“Het gaat om openheid en vertrouwen tussen de samenwerkende partijen – daarmee leg je de basis”, zegt Habraken over de eerste ervaringen met de ontwikkeling van een modulair warmtesysteem in Culemborg. “Een onafhankelijke en publieke partij als Firan is dan onmisbaar, ook vanwege de technische kennis en ervaring die een warmtenetwerkbedrijf inbrengt. De ambitie om een wijk aardgasvrij te maken is makkelijk uitgesproken, maar aan de uitwerking – of dat nu een modulair warmtesysteem is of een andere oplossing – zitten heel veel haken en ogen. Daarom zoeken we steeds nadrukkelijk naar de nuance, en vertellen we het eerlijke en complete verhaal, naar huurders én kopers.”
Meijer: “Voor wijken met matig geïsoleerde woningen, zoals woningen met een energielabel D of slechter, is een warmtenet vaak een goede collectieve oplossing. De vraag is hoe een warmtenet van de grond komt als er nog geen duurzame bron, zoals een project met geothermie, in de buurt is. Een modulair warmtesysteem is dan een betrouwbare en betaalbare basis voor een duurzaam en toekomstbestendig warmtenet.”
