Gemeenten staan met de Transitievisie Warmte aan de lat om te komen tot een aardgasvrije en klimaatneutrale warmtevoorziening voor de gebouwde omgeving. Detlef Meijer, Manager Business Development bij warmtenetwerkbedrijf Firan, vertelt hoe gemeenten die een warmtenet willen realiseren de juiste samenwerking vinden met de verschillende betrokken partijen.
Bij traditionele warmtevoorzieningen zijn de bron, de infrastructuur en de levering van warmte doorgaans in handen van één partij. Bij de publieke warmtenetten die nu steeds meer ontstaan, zijn de verschillende rollen – en de daarbij horende verantwoordelijkheden – verdeeld over diverse partijen. Zo zorgt een afvalenergiecentrale voor de productie van restwarmte, exploiteert een warmtenetwerkbedrijf de infrastructuur en levert een warmteleverancier de warmte aan de klant.
Hoe houdt een gemeente in zo’n complex warmtenetwerk de regie? Hoe bundel je de krachten van alle betrokken partijen om te komen tot een duurzaam, betrouwbaar, betaalbaar en toekomstbestendig alternatief voor aardgas?
Op basis van onze jarenlange ervaring met warmtenetten met diverse bronnen en leveranciers zien we bij Firan verschillende kansrijke manieren waarop gemeenten het ontwerp, de realisatie, de exploitatie en de financiering van een warmtenet kunnen organiseren. Daarbij blijken aanbestedingen niet altijd de beste optie. Tegelijkertijd creëert het aanbestedingsrecht volop ruimte voor gemeenten om mede-eigenaar te worden van een warmtenet, of direct een opdracht te verstrekken aan een externe partij. Er zijn steeds meer voorbeelden uit de praktijk die laten zien hoe dat werkt en wat dat oplevert. We zetten de fabels, feiten en goede voorbeelden op een rij.
Verder kijken dan aanbesteden
Bij de aanleg (en overigens ook bij de uitbreiding) van een warmtenet wordt al snel gedacht aan aanbesteding van de volledige keten – van het ontwerp, de bouw en de financiering van het warmtenet tot en met de exploitatie van de bron, het netbeheer en de warmtelevering. De voordelen van dergelijke integrale tenders zijn veel besproken. De gemeente krijgt daarmee een warmtenet turnkey opgeleverd en doet overzichtelijk zaken met één externe partij. De verwachting is verder dat de aanbesteding onder marktpartijen een impuls geeft aan de innovatiekracht en kostenefficiëntie van het aanbod.
Toch kleven er ook nadelen aan een integrale aanbesteding. In de huidige markt zijn er namelijk zeer weinig partijen die op de aanbesteding van de gehele keten kunnen inschrijven. Voor een dergelijke tender moeten bedrijven namelijk voldoende financieel robuust zijn en ook nog eens alles in huis hebben om zorg te dragen voor de warmtebron, warmte-infrastructuur én warmtelevering. Daar komt bij dat uitbesteding aan één partij op gespannen voet staat met een gemeentelijke ambitie om een warmtenet onder gelijke voorwaarden open te stellen voor verschillende bronnen en leveranciers.
Warmtenetten met onafhankelijk beheer zijn volgens Firan essentieel om de warmtetransitie in Nederlandse gemeenten tot een succes te maken. Een warmtenet is – onder andere volgens de Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur – een vitale publieke infrastructuur, net als de huidige elektriciteits- en gasnetten. Een integrale uitbesteding aan een marktpartij is dan niet de aangewezen manier om een warmtenet aan te leggen en te beheren. De samenwerking van een publieke partij, die de maatschappelijke belangen voor de lange termijn scherp voor ogen heeft, past daar veel beter bij.
Natuurlijk is het wel goed mogelijk om specifieke onderdelen van de warmteketen te tenderen. Zo ligt het voor de hand om de warmtelevering extern aan te besteden. De gemeente kan daarbij zelfs meerdere leveranciers selecteren, zoals dat bijvoorbeeld ook bij glasvezelnetwerken gebeurt. Dat geeft bewoners meer keuzemogelijkheden, en stimuleert marktpartijen om verschillende proposities te ontwikkelen. Ook als het gaat om de bronnen voor een warmtenet heeft een externe aanbesteding een toegevoegde waarde. Hiermee vergroot de gemeente de diversiteit aan bronnen, wat ten goede komt aan de leverbetrouwbaarheid, de duurzaamheid van het net en de keuzevrijheid voor bewoners.
Gezamenlijk warmtenetwerkbedrijf als haalbaar alternatief
Als we warmtenetten beschouwen als publieke nutsvoorzieningen dan is het vanzelfsprekend om de warmte-infrastructuur te beleggen bij publieke partijen. In tegenstelling tot wat er vaak wordt gedacht, hoeft het aanbestedingsrecht hierbij niet altijd knellend te zijn.
Het is allereerst belangrijk om te weten dat er in de praktijk lang niet altijd een overheidsopdracht ontstaat wanneer een gemeente samenwerkt aan de aanleg van een warmtenet. Zelfs als er wél sprake is van een overheidsopdracht, zijn er uitzonderingen op de Europese aanbestedingsplicht waarvan mogelijk gebruik kan worden gemaakt. De gemeente kan samen met een onafhankelijke partij, zoals een publiek netwerkbedrijf, een joint venture (warmtenetwerkbedrijf) opzetten. Afhankelijk van de inrichting van die joint venture, kunnen opdrachten zonder voorafgaande aanbesteding aan het warmtenetwerkbedrijf worden gegund. Daarnaast geldt dat opdrachten die zien op de speciale sectoren (water, energie, vervoer en post), waaronder de aanleg en exploitatie van een warmtenet, door de gemeente aan het warmtenetwerkbedrijf kunnen worden gegund zonder dat een voorafgaande aanbesteding noodzakelijk is.
Een publiek netwerkbedrijf zoals Firan neemt bij een gezamenlijk warmtenetbedrijf uiteraard de dagelijkse gang van zaken (ontwerp, de ontwikkeling, het beheer en de exploitatie van de warmte-infrastructuur) op zich.
Goede voorbeelden uit de praktijk
Er zijn inmiddels steeds meer voorbeelden van gemeenten die kiezen voor innovatieve partnerships met publieke en private partijen om warmtenetten met onafhankelijk beheer te realiseren.
In bijvoorbeeld Nijmegen participeert de gemeente in Indigo B.V., een samenwerking tussen de gemeente en Firan die zorgt voor de transportleidingen van het warmtenet naar Nijmegen-Noord. Met de deelname aan een warmtenetwerkbedrijf houdt de gemeente optimale controle over de aanleg van het transportnetwerk.
Idealiter zijn in een dergelijke samenwerking ook de distributieleidingen opgenomen, zodat de gemeente een directe invloed heeft op de toegankelijkheid van het net voor verschillende warmtebronnen en -leveranciers. Op die manier heeft de gemeente zeggenschap over onder meer de tarieven van de warmtelevering en de aansluiting van nieuwe wijken.
Voor het open net in Zaanstad, dat momenteel warmte levert aan zo’n 600 woningen en op termijn aan 2200 woningen en bedrijven in Zaanstad-Oost, heeft de gemeente gekozen voor aandeelhouderschap in Warmtenetwerk Zaanstad B.V.. De gemeente is hiervan voor 39,5% aandeelhouder. De resterende 60,5% is belegd bij DEN-NH, een joint venture van Firan en de provincie Noord-Holland. Het warmtenet is toegankelijk voor diverse warmteleveranciers en -bronnen en staat daarom te boek als hét publieke open warmtenet van Nederland.
Een van de sterke punten van de contractering die heeft plaatsgevonden in Zaanstad is de actieve betrokkenheid van de gemeente én provincie. Op die manier zijn de publieke belangen op lokaal en regionaal niveau optimaal geborgd.
Firan denkt graag mee over de ideale aanvliegroute voor een nieuw warmtenet. Als infra-specialist ontwerpen, realiseren, financieren en beheren we netten voor het transport en distributie van warmte (en trouwens ook voor koude en stoom). Daarmee zijn we de aangewezen partner om de gemeentelijke plannen voor een warmtenet door te ontwikkelen tot een concreet project dat past bij de ambities, wensen en mogelijkheden van de gemeente. Duurzame warmtenetten voor de wereld van morgen? Wij zijn er klaar voor!
Meer weten over wat Firan voor uw gemeente kan betekenen? Bekijk op onze website ons aanbod en de aansprekende praktijkvoorbeelden uit onder meer Amsterdam, Haarlem, Zaanstad, Hengelo en Nijmegen. Neem voor vragen gerust contact met ons op. We sturen op verzoek ook graag ons whitepaper toe, met daarin een praktisch stappenplan om tot een publiek warmtenet te komen
Inschrijven nieuwsbrief
Schrijf u in op onze maandelijkse updates en blijf op de hoogte van onze projecten.