In Nederland ligt een groot potentieel voor aquathermie, waarbij warmte en koude worden gewonnen uit water van bijvoorbeeld rivieren, meren en plassen. Hoe kunnen woningcorporaties gebruik maken van de mogelijkheden van deze aardgasvrije, duurzame warmteoplossing? Firan deelt de do’s & don’ts.
Volgens een onderzoek van CE Delft en Deltares liggen er in Nederland volop kansen voor aquathermie. Hierbij wordt lage-temperatuur-warmte (of koude) gewonnen uit water, opgeslagen voor gebruik en via een warmtenet getransporteerd naar woningen en gebouwen.
Tot nu toe zijn er in Nederland nog maar mondjesmaat warmtenetten met aquathermie gerealiseerd: veel projecten bevinden zich nog in een onderzoeksfase. Wat zijn de uitdagingen – en wat kunnen corporaties leren van de koplopers? Vijf lessen om te onthouden.
Les 1: Bouw aan de keten
Aquathermie levert zeer lage-temperatuur-warmte, op een temperatuur die varieert van 7°C tot 20°C graden. Dat betekent dat aquathermie in de bestaande bouw weliswaar mogelijk is, maar niet altijd de ideale oplossing is.
Om matig geïsoleerde woningen in de bestaande bouw te voorzien van voldoende ruimteverwarming moet de warmte namelijk worden opgewaardeerd met behulp van bijvoorbeeld een elektrische warmtepomp. Het warmtenet kan hiervoor worden gekoppeld aan een collectieve warmtepomp voor een gehele buurt, of aan individuele apparaten per gebouw. De combinatie van aquathermie en warmtepompen voor woningen met een vraag naar hoge-temperatuur-warmte is relatief nieuw. Daarom kan het best een klus zijn om tot een goed functionerend en betaalbaar systeem te komen. Daarnaast zijn op de korte termijn nog voorzieningen noodzakelijk voor de back-up op piekmomenten en bij storingen en onderhoudsmomenten. De opgave hierbij is om alle onderdelen van de keten – de bron, de distributeur, de leverancier en de afnemers van warmte – optimaal op elkaar af te stemmen.
Les 2: Pak de kans van koude
Een groot voordeel van aquathermie is dat er naast warmte ook koude mee kan worden geleverd. De koude die is te vinden in de diepe lagen van bijvoorbeeld meren en plassen wordt dan opgeslagen om op het gewenste moment gebouwen mee te koelen. Hiermee kan aquathermie mogelijk een belangrijke rol spelen in de toenemende vraag naar (duurzame) koeling in de gebouwde omgeving.
Les 3: Let op het juiste moment
Aquathermie wordt doorgaans niet gekoppeld aan een bestaand warmtenet, maar ingezet als onderdeel van een nieuw WKO-systeem. Zo’n nieuw lage-temperatuur-net ligt er niet van de ene op de andere dag. Daarom zijn timing en planning belangrijke aandachtspunten. Alle betrokken partijen willen nu eenmaal tijdig op de hoogte zijn van de beschikbare warmtevoorzieningen, zodat de noodzakelijke aanpassingen in de woningen en wijken zorgvuldig kunnen worden gepland. Woningcorporaties hebben daarbij vaak ook de wens om de investeringen in gebouwisolatie over een langere periode te kunnen spreiden.
De renovatie en verduurzaming van de woningvoorraad vormt een goede aanleiding en een logisch moment om isolatie in de bestaande bouw te verbeteren. Dan ontstaan automatisch ook meer mogelijkheden om lage-temperatuur-warmtebronnen zoals aquathermie te benutten – en het geplande onderhoud kan een driver zijn achter de ontwikkeling van het warmtenet. Verder kan een slimme timing van de bouwwerkzaamheden ervoor zorgen dat de overlast voor bewoners minimaal is. Bovendien maken de open warmtenetten waarvoor Firan zich inzet al op korte termijn duurzame oplossingen mogelijk, waardoor er gedurende de gehele periode van renovatie en transformatie al verduurzaming optreedt.
Les 4: Kies voor co-creatie
Het publieke sentiment over aquathermie is overwegend positief. Toch zijn bewoners niet per definitie enthousiast over de overstap naar een aardgasvrije warmtevoorziening. Daarom is de communicatie met bewoners een belangrijke opgave voor woningcorporaties die de inzet van aquathermie overwegen. Hoe nemen we bewoners mee in de planvorming? In de bestaande bouw zijn vaak nieuwe isolatiemaatregelen noodzakelijk voordat de lage-temperatuur-warmte van aquathermie toepasbaar is. Wat betekent dat voor de financiële plaatjes van de woningcorporatie en de huurder?
Onze ervaringen met verschillende typen warmtenetten leren steevast dat samenwerking met publieke partijen die op het vertrouwen van burgers kunnen rekenen – en waar mogelijk ook met buurtcoöperaties – ervoor zorgen dat bewoners actief betrokken raken. In een dergelijk proces van co-creatie ontstaat dan een win-win: een systeem dat gedragen wordt door alle betrokkenen én voldoet aan de wensen en behoeften van alle partijen. Natuurlijk sluit deze manier van samenwerking ook naadloos aan bij de maatschappelijke rol van woningcorporaties.
Les 5: Check de (on)mogelijkheden
In een waterrijke omgeving als Nederland lijkt het misschien alsof aquathermie overal beschikbaar is. Maar om daadwerkelijk een warmtenet met aquathermie als warmtebron te realiseren is er veel meer nodig dan een rivier, afvalzuiveringsinstallatie of gemaal. Zo zijn bij riothermie, dat warmte uit rioolwater benut, de technische mogelijkheden vanwege de vervuiling soms uitdagend.
De nabijheid van voldoende afnemers van de warmte is een bepalende factor voor de (financiële) haalbaarheid van een aquathermie-project. Om onnodig warmteverlies en hoge transportkosten te voorkomen, wil je de warmte niet over al te grote afstanden verplaatsen. Ook het type bebouwing is van belang voor het rendement: bij bijvoorbeeld hoogbouw-woningen met een lage isolatiegraad ligt een net met een bron zoals aquathermie niet meteen voor de hand.
Het goede nieuws: er is vaak meer mogelijk dan op het eerste gezicht het geval lijkt. Firan doet actief onderzoek naar – nieuwe – mogelijkheden en oplossingen om lage-temperatuur-bronnen zoals aquathermie in te zetten. Ook in woningen met een lage isolatiegraad, of in wijken die stapsgewijs verduurzamen. De voordelen van aquathermie – een kansrijke oplossing voor duurzame, betaalbare warmte – zijn daarbij een belangrijke drijfveer.
De beste keuze
Een warmtenet met aquathermie is niet per definitie goedkoper dan andere aardgasvrije warmteoplossingen, zelfs als er – gratis – oppervlaktewater in de buurt beschikbaar is. De business case wordt namelijk deels bepaald door onder meer de hoeveelheid woningen (en andere gebouwen) die van de warmte gebruik gaan maken, de isolatiegraad van de bestaande bouw, en de investeringen die de betrokken partijen bereid zijn te doen.
Als specialist in warmte-infra met een onafhankelijk beheer bekijkt Firan daarom in elke specifieke situatie of aquathermie werkelijk de beste keuze is. De voordelen van aquathermie hebben we zeker op ons netvlies en we zijn steeds op zoek naar oplossingen om het potentieel te benutten. Maar we kijken altijd naar het hele spectrum van mogelijkheden voor de duurzame warmte van de toekomst. Op die manier realiseren we de toekomstbestendige warmtevoorziening die de woningvoorraad van Nederland verdient.
