Nu gemeenten steeds meer aan de slag gaan met de Regionale Energiestrategie en de Transitievisie Warmte is er een groeiende belangstelling voor warmtenetten met aquathermie. Detlef Meijer van Firan vertelt over actuele ontwikkelingen rond de inzet van thermische energie uit water.
Er is een opmars zichtbaar van een nieuwe generatie warmtenetten, die naast warmte ook koeling leveren, en optimaal gebruik maken van duurzame bronnen met een laag temperatuurniveau, zoals aquathermie. Dat constateert het Nationaal Warmtenet Trendrapport 2021 van Stichting Warmtenetwerk. De experts die zijn ondervraagd voor het onderzoek voorzien tussen 2030 en 2050 een forse toename van het gebruik van aquathermie.
Aquathermie is een verzamelnaam voor thermische energie uit oppervlaktewater (TEO), afvalwater (TEA) en drinkwater (TED). Bij projecten met aquathermie wordt warmte van een lage temperatuur (of koude) gewonnen uit water, opgeslagen voor toekomstig gebruik en uiteindelijk via een warmtenet getransporteerd naar woningen en andere gebouwen.
Onderzoeken over de kansen van aquathermie
In verschillende onderzoeken is het potentieel van aquathermie voor de Nederlandse warmtetransitie naar voren gekomen. Al in 2018 constateerden CE Delft en Deltares in een onderzoek dat warmte uit oppervlaktewater zou kunnen voorzien in veertig procent van de Nederlandse warmtevraag. Recenter onderzoek van Greenvis, dat is uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, voorspelt voor de periode 2020 tot 2030 een significante toename van de inzet van aquathermie in de mix van duurzame warmtebronnen.
Proeftuinen en projecten
Niet alleen in onderzoek, maar ook in de praktijk er is steeds meer interesse in aquathermie als lokale duurzame bron voor warmtenetten. Volgens een inventarisatie van WarmingUP zijn er zo’n honderd systeemconfiguraties voor aquathermie in Nederland, en is een nog veel groter aantal in de planfase. Het aantal concrete toepassingen in de gebouwde omgeving is relatief beperkt: het gros van de (nieuwbouw)projecten met aquathermie bevindt zich in de ontwikkelfase.
De Unie van Waterschappen concludeert in een recente verkenning dat aquathermie zich aan het einde van de pioniersfase bevindt. De basisbeginselen voor succesvolle projecten zijn in beeld, en met maatwerk zijn gemeenten en hun samenwerkingspartners in staat om te komen tot de juiste oplossing voor de lokale situatie. Ook diverse proeftuinen van het landelijke Programma Aardgasvrije Wijken richten zich op de inzet van aquathermie. De aanpak in de proeftuinen zorgt voor leerervaringen over het aardgasvrij maken van de bestaande bouw.
(Tekst gaat verder onder kader)
Proeftuinen met aquathermie
Firan is actief betrokken bij verschillende proeftuinen van het landelijke Programma Aardgasvrije Wijken, en draagt daar bij aan de ontwikkeling van duurzame warmtenetten die klaar zijn voor de toekomst. In diverse proeftuinen wordt gekeken naar de mogelijkheid om gebruik te maken van aquathermie.
Enkele voorbeelden:
De gemeente Arnhem, twee woningcorporaties, het Waterschap en Firan maken plannen om ongeveer 800 woningen in de wijk Elderveld te gaan verwarmen met de restwarmte van de rioolwaterzuiveringsinstallatie aan de rand van de wijk. De werkzaamheden worden slim gecombineerd met de vernieuwing van de openbare ruimte en de vervanging van de riolering.
In de gemeente Lingewaard worden stappen gezet om in eerste instantie 600 tot 700 woningen in de wijk Zilverkamp in Huissen aan te sluiten op een open warmtenet. Firan ontwikkelt hiervoor een warmtenet dat gebruik maakt van aquathermie en zonnewarmte. Daarnaast wordt er een warmteleiding vanuit het nabijgelegen tuinbouwgebied NEXTgarden gerealiseerd. Het warmtenet is dan uiteindelijk inzetbaar voor ruim 2.700 woningen in Zilverkamp.
Apeldoorn onderzoekt de mogelijkheid om voor een nieuw warmtenet in de wijk Kerschoten gebruik te maken van restwarmte uit de nabijgelegen rioolwaterzuivering. Met de realisatie van het warmtenet, dat eerst wordt ingezet voor 900 woningen en enkele utiliteitsgebouwen en later voor alle drieduizend huizen, zou Kerschoten de eerste bestaande wijk in Apeldoorn zijn die aardgasvrij wordt.
Firan-projecten met aquathermie
Als onafhankelijke infraspecialist werkt Firan aan de ontwikkeling, realisatie en exploitatie van warmte-oplossingen voor gebouwen, gemeenten en gebieden. In verschillende actuele projecten wordt gekeken naar de toepassing van aquathermie. Enkele voorbeelden:
- De nieuwe wijk Waterfront in Harderwijk wordt aardgasvrij en energieneutraal, en voorzien van een warmtenet met restwarmte uit een nabijgelegen rioolzuiveringsinstallatie. Aan het open warmtenet van Firan worden in eerste instantie ruim duizend nieuwe woningen in Waterfront aangesloten. In de toekomst wordt het warmtenet mogelijk uitgebreid naar woningen en andere gebouwen in de omgeving.
- In Zutphen onderzoeken we samen met de gemeente en lokale partners de mogelijkheden voor een warmtenet met thermische energie uit het oppervlaktewater. Een modulair warmtesysteem en warmtenet zorgen dan voor de verwarming van zo’n 550 corporatiewoningen, ruim 160 particuliere woningen en vijf utiliteitsgebouwen in de buurt Heilbergen.
- In Buikslotermeer in Amsterdam maken woningcorporatie De Key, waterbedrijf Waternet en Firan plannen voor een warmtenet met riothermie. De overtollige warmte uit nabijgelegen grote rioolleidingen wordt gebruikt voor de aardgasvrije verwarming van zo’n 900 appartementen.
- In Arnhem-Zuid is gestart met de ontwikkeling van een warmtenet dat gebruik maakt van thermische energie uit oppervlaktewater. Onder de noemer Smart Polder worden 350 woningen en enkele kantoorgebouwen in de wijken Vredenburg en Kronenburg aardgasvrij gemaakt. De leerervaringen worden actief gedeeld met andere projecten en initiatieven in de regio.
Ondersteuning en tools
Vanuit verschillende samenwerkingsverbanden en kennisinstituten worden inzichten en instrumenten ontwikkeld om de inzet van aquathermie voor de warmtetransitie te ondersteunen, vereenvoudigen en versnellen.
- In de handreiking voor warmtenetten van TKI Urban Energy zijn succesfactoren en voorbeelden van TEO, TEA en TED opgenomen. De Unie van Waterschappen deelt in een recente verkenning inzichten over de governance van aquathermieprojecten.
- Het duurzame initiatief WarmingUP heeft een zogenoemde aquathermie viewer ontwikkeld, een interactieve kaart die de potentie van thermische energie uit water voor de lokale warmtetransitie inzichtelijk maakt. He instrument ondersteunt gemeenten, waterbedrijven en andere stakeholders in het afwegingsproces voor een specifieke regio, gemeente of wijk. WarmingUp publiceerde recent ook een serie factsheets over de praktische toepassing van aquathermie en de verschillende configuraties en afwegingskaders die daarbij kunnen worden gebruikt.
- In de Green Deal Aquathermie werken tientallen publieke en private partijen samen aan kennisontwikkeling en -uitwisseling om de toepassing van aquathermie te verankeren in onder meer de uitvoering van de Regionale Energiestrategieën. Het Netwerk Aquathermie, dat is opgericht bij de start van de Green Deal in 2019 en open staat voor alle partijen die bijdragen aan de doelstellingen, verbindt koplopers en stakeholders die actuele ideeën, cases en issues verder brengen.
- Via events, nieuws en een online kennisbank met praktische tools, zoals stappenplannen en scans, deelt ook Firan ervaringen en expertise. Bijvoorbeeld over het keuzeproces om tot een project met aquathermie te komen, en over de eerste lessen uit de proeftuinen voor aardgasvrije wijken. Zo maken we de duurzame warmte van de toekomst toegankelijk voor iedereen.
Aquathermie als onderdeel van een modulaire aanpak
De modulaire warmtesystemen van Firan leveren de bouwstenen om wijken stapsgewijs duurzaam en CO2-neutraal te maken. De basismodule met een collectieve luchtwarmtepomp is direct inzetbaar in de bestaande bouw. Het systeem is flexibel en efficiënt door te ontwikkelen tot een warmtenet dat gebruik maakt van lokale duurzame bronnen, zoals aquathermie.
Een modulaire aanpak ondersteunt en vereenvoudigt de overgang naar een betrouwbare, betaalbare en duurzame warmtevoorziening. De modulaire systemen van Firan zijn al geschikt voor buurten met vierhonderd tot achthonderd woningen, en een wijkproject is stapsgewijs opschaalbaar naar een warmtevoorziening voor de omgeving.
Meer weten over duurzame warmtenetten met aquathermie? Firan denkt en doet met u mee, van de ontwikkeling tot de aanleg en het beheer. Neem gerust contact met ons op.
